Άγιος Γεώργιος και Ελληνική μυθολογία !

 

Με έναν καβαλάρη άγιο σε αρχαιοελληνικούς και σύγχρονους μύθους

Ως των αιχμαλώτων ελευθερωτής
και των πτωχών υπερασπιστής,
ασθενούντων ιατρός…
τροπαιοφόρε, μεγαλομάρτυς Γεώργιε

Από τους δημοφιλέστερους Αγίους, ονομάζεται, επίσης τροπαιοφόρος: ειδικά στη χώρα μας, δεν υπάρχει περιοχή που να μην έχει εξωκλήσι ή εκκλησία, ή γιοφύρι ή κορφόβουνο αφιερωμένο στο Αι Γιώργη
Σε νεαρή ηλικία, ο Γεώργιος ακολούθησε στρατιωτική καριέρα και εντάχθηκε στο Ρωμαϊκό Στρατό, ξεχώρισε για τις ικανότητες και την ανδρεία του κι έλαβε το αξίωμα του Τριβούνου, ενώ ο Διοκλητιανός τον προήγαγε σε Δούκα (διοικητή) και Κόμη (συνταγματάρχη) στο σώμα της αυτοκρατορικής φρουράς.
Το 303 μΧ. Με τους διωγμούς κατά των Χριστιανών σε εξέλιξη ο στρατηλάτης αρνούμενος να υπακούσει υποβλήθηκε σε φρικτά βασανιστήρια … τον λόγχισαν, του ξέσχισαν τις σάρκες με ειδικό τροχό από μαχαίρια, τον έριξαν σε λάκκο με βραστό ασβέστη και κατόπιν τον ανάγκασαν να βαδίσει με πυρωμένα μεταλλικά παπούτσια και στις 23 Απρίλη αποκεφαλίστηκε στα τείχη της Νικομήδειας.

Το όνομα «Γεώργιος», ελληνικότατο, είναι πνευματική μεταφορά από την αγροτική μας ζωή και βγαίνει από το ουσιαστικό «γεώργιον», που σημαίνει κτήμα ή χωράφι καλλιεργούμενο (ή καλλιεργήσιμο).
Γίνεται όμως και επίθετο: «γεώργιος», για τον άνθρωπο που επιδέχεται την πνευματική καλλιέργεια ή που τον επέλεξε γι’ αυτό η Μοίρα ή ο Θεός – < γεώργιον (= το καλλιεργήσιμο) < γεωργός < γη + οργός (< έργον). Είναι το πιο διαδεδομένο από τα ελληνικά ονόματα και μάλιστα σε απόσταση από το δεύτερο. Ενας στους δέκα Ελληνες φέρει το όνομα Γιώργος και τρεις στις δέκα γυναίκες το Γεωργία. Είναι από αυτά που πέρασαν σε ξένες γλώσσες. Οπου και να πάμε έναν Τζορτζ, έναν Γκιόργκι ή έναν Τζόρτζιο θα τους συναντήσουμε.

Η διάδοση του ονόματος μετά τον 4ο αι. εξηγείται από την υψηλή θέση του ομώνυμου αγίου στη συνείδηση του κόσμου. Ο Αϊγιώργης, ο ιππότης άγιος με το ωραίο άσπρο άλογο, είναι ένας από τους πιο δημοφιλείς αγίους. «Αγί Γιώργης κι αν χάβουται καμπόσους άγιους χρειάζει» (όσο κι αν ταπεινωθεί ο Αϊ-Γιώργης αξίζει όσο πολλοί άγιοι μαζί) λέει μια ποντιακή παροιμία. Είναι ο λεβεντομάρτυρας του χριστιανισμού που η ίδια η εκκλησία τον αποκαλεί «τροπαιοφόρο» και οι στρατοί τον κεντούν στις σημαίες τους. Μα από το λαό ο Αϊ-Γιώργης αγαπήθηκε περισσότερο για την ηρωική του ιδιότητα πάρα επειδή ήταν άγιος. Στη λαϊκή λατρεία ο Αϊγιώργης είναι ο ελευθερωτής των σκλάβων και υπερασπιστής των φτωχών.
Η σχετική με αυτόν διήγηση διαδόθηκε τον 5ο και 6ο αι. ευρύτατα στον ελληνικό κόσμο και στη συνέχεια στην Ανατολική και Δυτική Ευρώπη.

Ο Αϊ-Γιώργης, ως καβαλάρης δρακοκτόνος, έχει σχέση με το νερό, πολύτιμο αγαθό ζωής. Το νερό το πόσιμο, της πηγής, του πηγαδιού, που ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για την ίδρυση ενός οικισμού. Για να δροσιστούν οι άνθρωποι και να ποτίσουν τη γη τους.

Ο Περσέας και η Ανδρομέδα σε τοιχογραφία της Πομπηίας

Σύμφωνα με τις λαϊκές παραδόσεις, την πηγή διαφεντεύει δράκοντας που δεν αφήνει τους ανθρώπους να πάρουν νερό όποτε θέλουν. Αφήνει το νερό να τρέξει κάποιες ώρες την ημέρα μόνο αν τον «ταΐσουν» ανθρώπινο κρέας νέου ανθρώπου.
Στα τραγούδια του ελληνικού λαού ο άγιος Γεώργιος είναι ο δρακοκτόνος, ο ήρωας του παραμυθιού που με το κοντάρι του σκοτώνει το θεριό και γλιτώνει τη βασιλοπούλα, η οποία έχει δοθεί βορά στο θηρίο, για ν’ αφήσει το νερό της πολιτείας να τρέξει. Ποιο είναι το θηρίο; Είναι ο δράκοντας της ζέστης, που βγάζει φλόγες απ’ το στόμα του. Αυτός ο δράκοντας κρατάει το νερό της πολιτείας – έτσι λέει το παραμύθι – και δεν το αφήνει να τρέξει, εξόν κι αν του κάνουνε θυσία τη βασιλοπούλα, αν του τη δώσουν να τη φάει. Ο Αϊ-Γιώργης σκοτώνει το δράκοντα και σώζει τη βασιλοπούλα. Αυτό είναι το παραμύθι.

Αρχαιοελληνική η καταγωγή του μύθου

Ότι γύρω από τις πηγές, τις βρύσες και τα πηγάδια λημεριάζουν φίδια και στοιχεία που εμποδίζουν τους ανθρώπους να πάρουν νερό είναι κοινή λαϊκή πίστη.

Το θέμα δεν ανήκει μόνο στον Αϊ-Γιώργη ούτε αποκλειστικά στη χριστιανική παράδοση. Η δρακοκτονία ως δείγμα παλικαριάς ενός θεού ή ενός ήρωα είναι αγαπητό θέμα όχι μόνο στην ελληνική παράδοση, αλλά και στην παγκόσμια μυθολογία. Τον βρίσκουμε αρχικά στην αρχαία Ελλάδα με τον Περσέα που γλίτωσε την Ανδρομέδα, με τον Ηρακλή που έσωσε την Ησιόνη και με τον Βελλερεφόντη που σκότωσε την Χίμαιρα.

Τον ίδιο μύθο βρίσκουμε στους Ινδούς όπου ο ήρωας Βίμα σκοτώνει πάλι δράκοντα για να γλιτώσει έναν Βραχμάνο, στους Σκανδιναβούς και σε πλήθος ευρωπαϊκά παραμύθια όπου κάποιος ιππότης ή άγιος γλιτώνει πάντα τον τόπο από ένα άγριο θηρίο. Είναι η αιώνια συμβολική τιμωρία του σωτήρα και τιμωρού που παρουσιάζεται στις δύσκολες ώρες των δυστυχισμένων.

Καβάλα στον Πήγασο ο Βελλεροφόντης επιτίθεται με το δόρυ
κατά του τέρατος που έχει σώμα και κεφάλι λιονταριού, κεφάλι με λαιμό αίγας
φυτρωμένα στη ράχη και φίδι για ουρά
(2ος αι. π.Χ. Τάραντας. Museo Nazionale Archeologico)

Το θέμα του όμως συμβολίζει την πάλη του φωτός με το σκοτάδι, της αλήθειας με το ψέμα, του νεανικού και χαρούμενου με το μίζερο και φθονερό. Τέτοια ήταν και η πρώτη συμβολική σύλληψη του μύθου όταν ο Απόλλωνας-ήλιος σκότωσε τον Πύθωνα-σκοτάδι.

Την πηγή των Δελφών τη φύλαγε μια δράκαινα (θηλυκό φίδι). Ο Απόλλωνας σκότωσε αυτό το φοβερό φίδι που ονομαζόταν Πύθωνας και είχε δέκα χέρια και τέσσερα μάτια.
Εμοιαζε με τεράστια σαύρα και έκανε πολλές καταστροφές στην περιοχή. Θόλωνε τα νερά αναταράζοντας τις πηγές και τα ποτάμια, κατέστρεφε τις καλλιέργειες, καταβρόχθιζε τα κοπάδια και τρόμαζε τις Νύμφες· όταν μάλιστα ήταν πολύ μανιασμένος, στραγγάλιζε και κατάπινε τους ανήμπορους κατοίκους. Ο Απόλλωνας σκότωσε τον Πύθωνα με τα ολόχρυσα βέλη που του χάρισε ο Ηφαιστος και έτσι απάλλαξε τους κατοίκους της περιοχής, που για να θυμούνται το κατόρθωμά του καθιέρωσαν προς τιμήν του τους Πυθικούς Αγώνες.

Αυτό το θέμα «υιοθέτησε» ο χριστιανισμός στο μύθο του Αϊ-Γιώργη που καβάλα στο άλογο σκοτώνει το δράκο. Παρότι η σχετική διήγηση είναι διαδεδομένη σε όλους τους χριστιανούς, μέχρι τον 12ο αι. η δρακοκτονία δεν αναφέρεται στα συναξάρια ούτε αποδίδεται στην εικονογραφία. Η ανατολική εκκλησία ανέχθηκε το μύθο, αλλά δεν τον παραδέχτηκε, αντίθετα η δυτική εκκλησία πολύ νωρίς υιοθέτησε το μύθο και στις βιογραφίες και στην εικονογραφία.

«… Κι ως πύρωνεν ακόμα στη φευγάλα,τρικυμισμένος κι όλος φως, χρυσόχυτος
μου εφάνταζε καβάλα,σαν τον Αϊ-γιώργη, λίγο πιο μικρός».
Ακριλικό, σύνθεση Γ. Φαρσακίδη σε στίχους Μιλτ. Μαλακάση

Η απεικόνιση του Αϊ Γιώργη έφιππου στο άσπρο άλογο να σκοτώνει το δράκο παρουσιάζει καταπληκτική ομοιότητα με αυτή του Βελλεροφόντη που σκοτώνει την Χίμαιρα. Ο Βελλεροφόντης είναι έφιππος στον Πήγασο έχοντας στο κεφάλι ακτινωτό στεφάνι όπως αυτό που η χριστιανική ζωγραφική κοσμεί το κεφάλι των αγίων.
Με το δόρυ του χτυπά την Χίμαιρα που είναι στα πόδια του αλόγου του, όπως και στην εικόνα του αγίου Γεωργίου. Δεξιά του στέκεται η Σθενέβοια, χθόνια θεότητα του τόπου όπου γίνεται η μάχη, πίσω κάθεται κάποιος νέος, ανάλογα προς το μειράκιον του αγίου Γεωργίου όπως και η Σθενέβοια αναλογεί στη βασιλοπούλα. Κλαδιά δέντρων στην απεικόνιση δείχνουν ότι η σκηνή συμβαίνει στους αγρούς, όπως και στη χριστιανική. Η μορφή του θηρίου έχει ομοιότητες με κάποιες απεικονίσεις του κήτους που ετοιμάζεται να καταβροχθίσει την Ανδρομέδα.

Σήμερα είναι τ’ Αϊγιωργιού σήμερα αλλάζει ο χρόνος

Την εποχή που είχαμε κτηνοτροφία και γεωργία, η γιορτή του Αϊγιώργη μαζί με του Αϊ-Δημήτρη στις 26 Οκτώβρη ήταν τα δύο σύνορα του χρόνου. Απ’ τ’ Αϊγιωργιού αρχίζει το θέρος και οι κτηνοτρόφοι ανέβαιναν στα βουνά, στις καλοκαιρινές τους βοσκές και τ’ Αϊδημήτρη κατέβαιναν στα χειμαδιά. Γεωργοί και κτηνοτρόφοι έκαναν τις συμφωνίες τους για τα κτήματα, τα ζώα και το εργατικό προσωπικό (βοσκοί, σέμπροι, παραγιοί κλπ.). Οι κοινοτάρχες προσλάμβαναν τους γελαδάρηδες, τους αγροφύλακες, ακόμα και τους παπάδες. Ολα τα πράγματα τα συμφωνάγανε με ορόσημο τ’ Αϊγιωργιού. Και χρήματα αν έπαιρνε δανεικά κάποιος, τ’ Αϊγιωργιού θα τα ‘δινε πίσω.

Έθιμα

Στο Όλβιο Ξάνθης αναβιώνει το έθιμο των πεχλιβάνηδων. Νεαροί παλαιστές (πεχλιβάνηδες), φορώντας δερμάτινο παντελόνι και αλειμμένοι με λάδι, επιδίδονται σ ‘ένα είδος ελληνορρωμαϊκής πάλης, ιδιαίτερα δημοφιλούς στην Τουρκία. Νικητής αναδεικνύεται αυτός που θα βάλει πλάτη τον αντίπαλό του ή θα του κατεβάσει το παντελόνι. Το έθιμο λέγεται ότι αναπαριστά τη μάχη του Αγίου Γεωργίου με τον δράκο και ήρθε στην Ελλάδα από τους πρόσφυγες της Κωνσταντινούπολης.

Το έθιμο των πεχλιβάνηδων αναβιώνει και στην Ανθή Σερρών. Οι ρίζες του, εδώ, βρίσκονται στα χρόνια της τουρκοκρατίας, όταν τα θαρραλέα παλληκάρια του χωριού, παίρνοντας την ευλογία από τον Αη-Γιώργη, πάλευαν με τα πρωτοπαλίκαρα των Τούρκων και κατάφερναν επιδεικνύοντας δύναμη και θάρρος να τα νικήσουν.

Στο Νέο Σούλι Σερρών γίνεται η αναπαράσταση της νίκης του Αγίου Γεωργίου επί του δράκου από νέους του χωριού. Το δρώμενο της «Δρακοκτονίας» συγκεντρώνει πολύ κόσμο κάθε χρόνο. Ακολουθεί γλέντι με χορό, κρασί και παραδοσιακό φαγητό.

Η Αράχωβα Βοιωτίας τιμά τον προστάτη Άγιό της με τριήμερες εκδηλώσεις, το «Πανηγυράκι», όπως το ονομάζουν οι ντόπιοι. Περιλαμβάνει δρώμενα, παραδοσιακά αγωνίσματα, τοπικούς χορούς και παραδοσιακή μουσική. Την εικόνα του Αγίου Γεωργίου, κατά τη διάρκεια της περιφοράς της, συνοδεύουν νέοι και νέες της περιοχής με τοπικές ενδυμασίες.

Στην Ασή Γωνιά Χανίων οι κτηνοτρόφοι της περιοχής συρρέουν με τα κοπάδια τους στην εκκλησία του Αη-Γιώργη του Γαλατά για να πάρουν την ευλογία του. Τα ζώα, στολισμένα με τα πιο μελωδικά λέρια (κουδούνια), μαντρώνονται στην «κούρτα» έξω από την εκκλησία κι αρμέγονται ένα-ένα.

Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας γίνονται αυτοσχέδιες ιπποδρομίες προς τιμή του Αγίου (Καλλιόπη Λήμνου, Πλατύ Μεσσηνίας, Άγιος Γεώργιος Μεσολογγίου).

Σ’ αυτούς τους άδικους καιρούς εσύ θέλεις ακόμη μια βόλτα κι αν σε ρωτήσουν «γιατί»; «για να γράψω καινούργια συνθήματα», θα πεις, συνθήματα για την αγάπη, εκεί με κόκκινο στο μαυροπίνακα της ζωής που όλο ξεμακραίνει και ξεθωριάζει αλλά εμείς θα παλέψουμε να το φέρουμε κοντά και να το κάνουμε πάλι μπαντιέρα (rossa)…

Επιμέλεια Γιάννης Παπαγιάννης